O διακεκριμένος ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής αναλύει όσα συμβαίνουν με την ψυχική υγεία
Τον ξέρω χρόνια. Εννοώ τον Γιώργο Κωνσταντίνο Ιωαννίδη. Θα σας εξηγήσει ο ίδιος γιατί έχει δύο ονόματα. Κάθε φορά τον ακούω και από τα λόγια του μαθαίνω. Ζωντανή πηγή γνώσης. Από τις σπάνιες περιπτώσεις «κανονικού» πλάσματος εφοδιασμένου με επιχειρήματα τα οποία προκύπτουν μετά από βαθιά επεξεργασία. Στο παρελθόν είχε ασχοληθεί και με την πολιτική Ευτυχώς, δραπέτευσε.
Το βιογραφικό του, πλούσιο και πολυσχιδές. Είναι ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής επόπτης και διδάσκων σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Ιδρυτής του Κέντρου Ψυχοθεραπείας «Positive Change».
Πάντα ήθελα να συναντηθώ για μια συνέντευξη μαζί του. Η αφορμή γι’ αυτή την κουβέντα, η έκδοση της μελέτης του με τίτλο «Αγχος: Κατανόηση - Θεραπεία» από τις εκδόσεις Φερενίκη. Περίφημα. Και το πρώτο που μου είπε και με καθήλωσε ήταν η φράση: «Ολοι μας έχουμε άγχος. Και καλά κάνουμε και έχουμε».
Αλλά το πρώτο που τον ρώτησα ήταν για τα δύο ονόματα: Γιώργος και Κωνσταντίνος. Η εξήγηση οικογενειακή: «Αρχικά, οι γονείς μου είχαν αποφασίσει να με ονομάσουν Κωνσταντίνο. Κατά τη διάρκεια όμως της εγκυμοσύνης προέκυψε μια επιπλοκή και η μητέρα μου ένιωσε την ανάγκη να ζητήσει βοήθεια. Προσευχήθηκε λοιπόν στον Αγιο Γεώργιο του Λυκαβηττού απέκτησα και τα δύο ονόματα: Γεώργιος Κωνσταντίνος. Για μένα, το όνομα αυτό δεν είναι μόνο οικογενειακή υπόμνηση· είναι μια διακριτική υπενθύμιση ότι η ζωή συντίθεται από τις προθέσεις μας, τις ανατροπές που δεν περιμένουμε και την ελπίδα που μας στηρίζει στις δύσκολες στιγμές».
Σκηνή 1η
«Το άγχος είναι φίλος μας»
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ: Με την Ψυχολογία πώς ασχολήθηκες;
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ: Αφού ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στη Διοίκηση Επιχειρήσεων και σε προπτυχιακό και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, κατά τη διάρκεια των σπουδών μου είχα καταλάβει ότι το αντικείμενο της Ψυχολογίας μού λέει κάτι. Και ξεκίνησα από την αρχή, από προπτυχιακά. Εκανα bachelor στην Ψυχολογία και στη συνέχεια προχώρησα σε μεταπτυχιακές σπουδές στην Ψυχολογία και μετά σε μεταπτυχιακές σπουδές και ολοκληρωμένη εκπαίδευση στην Ψυχοθεραπεία. Εχω φτιάξει ένα κέντρο ψυχοθεραπείας στην Αθήνα, στη λεωφόρο Συγγρού, το «Positive Change», μέσα από το οποίο παρέχω ο ίδιος αλλά και οι συνεργάτες μου υπηρεσίες ψυχοθεραπείας.
Δ.Δ.: Και τώρα έχεις κυκλοφορήσει ένα βιβλίο που λέγεται «Αγχος: Κατανόηση - Θεραπεία». Τι είναι το άγχος; Εγώ έχω;
Γ.Κ.ΙΩ.: Ολοι μας έχουμε άγχος. Και καλά κάνουμε και έχουμε.
Δ.Δ.: Γιατί κάνουμε καλά;
Γ.Κ.ΙΩ.: Γιατί το άγχος δεν είναι μόνο ένας παρεμποδιστικός μηχανισμός, αλλά κατά βάση είναι ένας φίλος μας. Ενας αρχέγονος φίλος μας, που συνοδεύει εξελικτικά τον άνθρωπο από το ξεκίνημα της ύπαρξής του και μας βοήθησε να επιβιώσουμε.
Δ.Δ.: Εξήγησέ το.
Γ.Κ.ΙΩ.: Είναι ένας προστατευτικός μηχανισμός. Οταν ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται κίνδυνο, ενεργοποιείται ένας εσωτερικός μηχανισμός σε γνωστικό επίπεδο, αλλά και σε αμιγώς βιολογικό επίπεδο. Παράγεται δηλαδή κορτιζόλη, που σκοπό έχει να ενεργοποιήσει τον άνθρωπο ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει έναν κίνδυνο, με τις δύο βασικές στρατηγικές που έχει ο άνθρωπος, αλλά και πολλά θηλαστικά: φυγή ή μάχη.
Δ.Δ.: Τι είδους μάχη; Ας πάμε σε μια σχέση ερωτική.
Γ.Κ.ΙΩ.: Η απώλεια μιας σχέσης δεν σημαίνει ότι κάποιος άνθρωπος αυτόματα θα χάσει τη ζωή του, παρ’ όλα αυτά ενεργοποιείται το άγχος. Ετσι, λοιπόν, στη σύγχρονη ζωή ο μηχανισμός του άγχους ενεργοποιείται σε συνθήκες που δεν αποτελούν κίνδυνο για τη ζωή.
Δ.Δ.: Και τι κάνει κανείς σε μια τέτοια περίπτωση;
Γ.Κ.ΙΩ.: Αν αυτός ο άνθρωπος έχει καταχωρίσει αυτή η σχέση ως σημαντική, οπωσδήποτε θα ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός του άγχους. Είναι πολύ συχνό σύμπτωμα σε τέτοιες περιπτώσεις. Βέβαια αναδύονται και άλλα ζητήματα, όπως εκείνο της εγκατάλειψης. Και κάποιες φορές γίνεται αρκετά έως και πολύ δύσκολο.
Σκηνή 2η
«Να αγχώνονται όσοι ασχολούνται με την πολιτική»
Δ.Δ.: Από το άγχος μπορεί κάποιος να φτάσει μέχρι την αυτοκτονία;
Γ.Κ.ΙΩ.: Αυτές είναι πολύ ιδιαίτερες περιπτώσεις, όπου οπωσδήποτε πρέπει να προϋπάρχουν άλλα ζητήματα ψυχικής υγείας που διαδραματίζουν ρόλο σε αυτό που λέμε «έλλειψη ψυχικής ανθεκτικότητας».
Δ.Δ.: Κάποιος μπορεί να αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ζήσει, π.χ., χωρίς τη Μαρία, χωρίς τον Γιώργο...
Γ.Κ.ΙΩ.: Οπωσδήποτε θα υπάρχει άγχος. Είναι ένα συναίσθημα το οποίο ενίοτε καθηλώνει τον άνθρωπο και μας συνοδεύει σε όλη μας την πορεία. Το ζητούμενο στο άγχος είναι η ομοιόσταση, δηλαδή η ισορροπία.
Δ.Δ.: Τι ισορροπία είναι αυτή;
Γ.Κ.ΙΩ.: Η ισορροπία του άγχους ουσιαστικά ορίζεται από τον βαθμό λειτουργικότητας του ανθρώπου. Ενας άνθρωπος που πάει να γράψει εξετάσεις χρειάζεται σε έναν βαθμό να έχει κάποιο άγχος. Δηλαδή να μην περάσει στη φάση της απάθειας, αλλά να κάνει γνωστικά κάποιες σκέψεις οι οποίες ενδεχομένως θα τον βοηθήσουν να μπορέσει να προετοιμαστεί και να αποδώσει. Αν τώρα τα επίπεδα του άγχους ξεπεράσουν έναν βαθμό, τότε περνάμε στη φάση της δυσλειτουργίας, οπότε το άγχος θα τον υπονομεύσει. Εκεί μιλάμε για δυσλειτουργικό ή παθολογικό άγχος.
Δ.Δ.: Οι πολιτικοί πάσχουν από άγχος, σωστά;
Γ.Κ.ΙΩ.: Θα ήταν ίσως καλό να αγχώνονται όσοι ασχολούνται με την πολιτική. Να αγχώνονται για την τύχη της χώρας και για τις πρωτοβουλίες που πρέπει να πάρουν προς όφελός της. Για να το πούμε καθαρά, οπωσδήποτε η πολιτική είναι ένας τομέας που είναι στενά συνυφασμένος με το άγχος. Και οι άνθρωποι που συνδέονται με την πολιτική με οποιονδήποτε τρόπο αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα άγχους.
Σκηνή 3η
Το άγχος στις γυναίκες
Δ.Δ.: Πώς καταλαβαίνουμε ότι πάσχουμε από άγχος;
Γ.Κ.ΙΩ.: Να διαχωρίσουμε πρώτα το άγχος από τις αγχώδεις διαταραχές, το δυσλειτουργικό άγχος στο οποίο αναφερθήκαμε πριν.
Δ.Δ.: Καταλαβαίνεις από απόσταση αν ένας άνθρωπος έχει άγχος ή όχι;
Γ.Κ.ΙΩ.: Οχι. Χρειάζεται ο ίδιος να μιλήσει. Και γι’ αυτό οι πρώτες βοήθειες στο άγχος είναι η ενσυναισθητική κατανόηση.
Δ.Δ.: Τι σημαίνει αυτό;
Γ.Κ.ΙΩ.: Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη ενός άλλου ανθρώπου που θα τον καταλάβει. Και είναι αποδεδειγμένο και ερευνητικά ότι σε αυτή την περίπτωση τα επίπεδα του άγχους πέφτουν.
Δ.Δ.: Αν έχω έναν φίλο δηλαδή.
Γ.Κ.ΙΩ.: Αν έχω έναν φίλο, αν έχω μία ή έναν σύντροφο, αν προσέρχομαι στην ψυχοθεραπεία, όλα αυτά σχετίζονται σε σημαντικό βαθμό με την ανάγκη του ανθρώπου να κατανοηθεί. Και μέσα από την κατανόηση που του παρέχει ένα τρίτο πρόσωπο, ο άνθρωπος αυτός βοηθιέται να κατανοήσει και ο ίδιος τον εαυτό του.
Δ.Δ.: Οι γυναίκες έχουν περισσότερο φορτίο άγχους;
Γ.Κ.ΙΩ.: Οι γυναίκες στη σύγχρονη εποχή βιώνουν υψηλά επίπεδα άγχους, συχνά εντονότερα από τους άνδρες. Επειδή καλούνται να ανταποκριθούν ταυτόχρονα σε πολλαπλούς ρόλους - επαγγελματικούς, οικογενειακούς και κοινωνικούς. Η συνεχής πίεση για τελειότητα, οι ορμονικές μεταβολές που συνοδεύουν διαφορετικές φάσεις της ζωής και η διαρκής σύγκριση που ενισχύουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση του άγχους. Ενα θετικό στοιχείο, ωστόσο, είναι ότι οι γυναίκες εμφανίζουν μεγαλύτερη προθυμία να αναζητήσουν υποστήριξη.
Δ.Δ.: Οι πλούσιοι;
Γ.Κ.ΙΩ.: Το άγχος δεν κάνει διακρίσεις. Αφορά ανθρώπους από όλα τα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα. Τα άτομα με οικονομική άνεση μπορεί να μην αντιμετωπίζουν την αγωνία της καθημερινής επιβίωσης, ωστόσο συχνά βιώνουν διαφορετικές μορφές άγχους, όπως τον φόβο απώλειας της περιουσίας, την έντονη πίεση για συνεχή επιτυχία, τη μοναξιά ή και τη δυσκολία εμπιστοσύνης στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Επομένως, αν και ο πλούτος μειώνει ορισμένους στρεσογόνους παράγοντες, δεν προσφέρει ασπίδα απέναντι στο άγχος ως ψυχολογικό φαινόμενο.
Σκηνή 4η
Η «βενζίνη» της Ψυχοπαθολογίας
Δ.Δ.: Ολα αυτά που μου λες έχουν να κάνουν με το άτομο, όχι με τις κοινωνικές ομάδες.
Γ.Κ.ΙΩ.: Το άγχος έχει και μια διάσταση που αφορά την ίδια την κοινωνία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι κοινωνίες δομήθηκαν με σκοπό να περιορίσουν το άγχος στους ανθρώπους. Προσπαθούν να διαμορφώσουν όρια και βιώσιμες συνθήκες ζωής, ώστε να περιοριστούν οι άγνωστοι Χ, οι κίνδυνοι της ζωής και με κάποιον τρόπο ο άνθρωπος να αισθανθεί μεγαλύτερη ασφάλεια.
Δ.Δ.: Εννοείς το κοινωνικό κράτος.
Γ.Κ.ΙΩ.: Μεταξύ των άλλων και το κοινωνικό κράτος, αλλά ακόμα και η δημόσια ασφάλεια. Τι γίνεται επί της ουσίας όταν έχουμε ένα κράτος που διασφαλίζει υψηλά επίπεδα ασφάλειας για τους πολίτες; Στην πραγματικότητα, έχουμε πολίτες με λιγότερο άγχος.
Δ.Δ.: Το άγχος έχει να κάνει με την ηλικία των ανθρώπων;
Γ.Κ.ΙΩ.: Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει να κάνει. Οταν μιλάμε για μεγαλύτερες ηλικίες ανθρώπων, συναντάμε και μια άλλη διάσταση του άγχους που θα μπορούσε να είναι το υπαρξιακό άγχος, το άγχος θανάτου, που σπάνια απασχολεί τους νεότερους σε ηλικία.
Δ.Δ.: Το άγχος είναι ο προθάλαμος μιας βλαβερής ψυχικής κατάστασης;
Γ.Κ.ΙΩ.: Μερικές φορές λέω ότι το άγχος είναι η «βενζίνη» της Ψυχοπαθολογίας. Ουσιαστικά, σε όλες τις ψυχικές διαταραχές θα συναντήσουμε άγχος. Και μέσα από τα συμπτώματα που προκαλεί το άγχος οδηγούμαστε ουσιαστικά σε κλινικό επίπεδο. Αλλά ταυτόχρονα οδηγούμαστε και στη λύση, τη θεραπεία μέσα από αυτό. Διότι το άγχος είναι αυτό που μας κινητοποιεί, μας παροτρύνει και μας δίνει να καταλάβουμε εμείς πρώτα ότι κάτι δεν πάει καλά.
Δ.Δ.: Ο,τι βιώνουμε το καταλαβαίνουμε;
Γ.Κ.ΙΩ.: Ο,τι βιώνουμε το ερμηνεύουμε. Τώρα αν το καταλαβαίνουμε... εκεί μπαίνει και η ψυχοθεραπεία. Ισως χρειαζόμαστε τη βοήθεια ενός τρίτου προσώπου για να μπορέσουμε να καταλάβουμε αυτό που βιώνουμε.
Δ.Δ.: Οι βαριές ασθένειες, οι ψυχικές, πρώτα απ’ όλα, έχουν σχέση με το άγχος;
Γ.Κ.ΙΩ.: Ολες οι διαταραχές εμπεριέχουν συμπτώματα άγχους. Ομως αυτό δεν σημαίνει ότι όποιος έχει άγχος -αν μείνουμε στο λειτουργικό- έχει και κάποια διαταραχή.
Δ.Δ.: Εγώ, ας πούμε, έχω αγοραφοβία. Αυτό έχει ως προϋπόθεση το άγχος;
Γ.Κ.ΙΩ.: Είναι μια αγχώδης διαταραχή. Εχει κάποια συμπτώματα που αν κάποιος τα πληροί φτάνουμε στη ιάγνωση αυτής της διαταραχής.
Σκηνή 5η
Οι γονείς των παιδιών στα Τέμπη
Δ.Δ.: Οι ψυχικές ασθένειες πώς κλιμακώνονται; Δηλαδή μετά το άγχος τι έχουμε;
Γ.Κ.ΙΩ.: Δεν είναι τόσο γραμμική η εξέλιξη γιατί έχουμε πολλούς τομείς που την επηρεάζουν. Εχουμε τη γονιδιακή προδιάθεση, την κληρονομικότητα, ουσιαστικά το DNA που κληρονομούμε. Κάποιοι άνθρωποι, όσον αφορά το άγχος και τις αγχώδεις διαταραχές, έχουν μια κληρονομικότητα προς την κατεύθυνση αυτή, όπως φαίνεται από τις έρευνές μας.
Δ.Δ.: Δηλαδή είναι κληρονομικό το άγχος;
Γ.Κ.ΙΩ.: Σε έναν βαθμό είναι. Μετά έχουμε ένα άλλο κομμάτι, το κοινωνικό. Ενας άνθρωπος δεν επιλέγει ούτε την κοινωνική του τάξη, ούτε το κράτος όπου θα γεννηθεί, ούτε την οικογένεια, ούτε την εποχή που θα γεννηθεί. Ανάλογα, λοιπόν, με το πώς θα συμβούν όλα αυτά, θα έρθει αντιμέτωπος με το άγχος που αντιστοιχεί στη ζωή που έχει. Αυτή είναι η κοινωνική συνθήκη. Ενας άνθρωπος που γεννιέται σήμερα ή ζει τα πρώτα χρόνια της ζωής του στην Ουκρανία, η οποία βομβαρδίζεται, έχει γεννηθεί και ζει σε μια δύσκολη ιστορικά στιγμή. Ο άνθρωπος αυτός θα διαμορφωθεί -και θα διαμορφωθεί και ο μηχανισμός του άγχους του αντίστοιχα με αυτές τις συνθήκες.
Δ.Δ.: Δηλαδή, μπορεί να γίνει δολοφόνος;
Γ.Κ.ΙΩ.: Ε, τώρα αυτό είναι πολύ ακραίο για να το πούμε και δεν έχουμε τέτοιες ενδείξεις.
Δ.Δ.: Να πάμε σε κάτι άλλο. Οι γονείς των παιδιών που σκοτώθηκαν στα Τέμπη.
Γ.Κ.ΙΩ.: Το να βρεθεί κάποιος αντιμέτωπος με την απώλεια της ζωής του παιδιού του είναι ένα γεγονός το οποίο οπωσδήποτε αποτελεί σταθμό στη ζωή του. Και σε πολλές περιπτώσεις αυτοί οι γονείς δεν μπορούν να ανταποκριθούν.
Δ.Δ.: Είχες ασθενή ποτέ εσύ που να έχει χάσει το παιδί του;
Γ.Κ.ΙΩ.: Ναι, έχει τύχει να συνοδέψω άνθρωπο που έχει χάσει το παιδί του. Οχι με αντίστοιχο τρόπο με τα Τέμπη, γιατί παίζει και αυτό ρόλο. Η ξαφνική απώλεια πολύ συχνά είναι πολύ πιο τραυματική από μια απώλεια π.χ. από αρρώστια. Φυσικά, η απώλεια ενός παιδιού για έναν γονέα είναι ένα καθοριστικό γεγονός που, όπως κι αν συμβεί και υπό όποιες συνθήκες, μπορεί να είναι ολέθριο, αλλά εκεί γίνεται κάπως πιο διαχειρίσιμο.
Σκηνή 6η
Οι πρώτες βοήθειες
Δ.Δ.: Ποια είναι η διαχείριση, πώς το περιγράφεις αυτό στο βιβλίο σου;
Γ.Κ.ΙΩ.: Στο βιβλίο υπάρχει ένα κεφάλαιο που αφορά τις πρώτες βοήθειες στο άγχος. Ουσιαστικά, αυτές σχετίζονται με κάποιες ασκήσεις αναπνοής που μπορεί να κάνει κάποιος, με τη ρύθμιση μιας ισορροπημένης διατροφής, με καλό ύπνο, που φαίνεται ότι έχει πολύ σημαντική επίδραση στο άγχος. Και φυσικά, στις περιπτώσεις που βλέπουμε ότι το άγχος είναι δυσλειτουργικό και δεν μπορούμε να το διαχειριστούμε, τότε να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας, έναν ψυχίατρο, έναν ψυχολόγο, ώστε να μπορέσει να μας δώσει ένα πιο συγκεκριμένο πρωτόκολλο. Και κατά πάσα πιθανότητα με ψυχοθεραπεία να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τα ζητήματα αυτά.
Δ.Δ.: Με φάρμακα;
Γ.Κ.ΙΩ.: Κάποιες φορές, ξεκάθαρα ναι. Εμείς οι ψυχολόγοι δεν συνταγογραφούμε φάρμακα, με αυτό ασχολούνται οι ψυχίατροι. Ομως υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που οι άνθρωποι χρειάζεται να πάρουν μια φαρμακευτική αγωγή, συχνά συμπληρωματικά της ψυχοθεραπείας τους, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν κάποια σοβαρά συμπτώματα άγχους ή μια κρίσιμη στρεσογόνο περίοδο της ζωής τους. Αυτό που πρέπει να πούμε εδώ είναι ότι πρέπει να αποφύγουν σε κάθε περίπτωση -και δυστυχώς, είναι κάτι που το βλέπουμε τα τελευταία χρόνια- να παίρνουν μόνοι τους φάρμακα. Αυτό είναι κάτι που εγκυμονεί πολύ σημαντικούς κινδύνους.
Δ.Δ.: Η βιβλιογραφία για το άγχος πώς ξεκινάει ιστορικά; Ποιοι είναι οι πρώτοι θεμελιωτές;
Γ.Κ.ΙΩ.: Το άγχος, όπως και πολλά άλλα, δεν απασχόλησε πρώτους τους ψυχολόγους, η επιστήμη της Ψυχολογίας είναι πολύ πρόσφατη. Ξεκίνησε από τους αρχαίους φιλοσόφους. Πρώτος ο Επίκτητος είπε το περίφημο «Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα». Σε ελεύθερη μετάφραση, αγχώνει, ταράσσει τους ανθρώπους όχι αυτό που συμβαίνει, αλλά ο τρόπος με τον οποίο σκέφτονται και ερμηνεύουν αυτό που συμβαίνει.
Δ.Δ.: Εσύ πού αναφέρεσαι σε αυτούς;
Γ.Κ.ΙΩ.: Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, ακριβώς για τον λόγο ότι θέλω και σε έναν βαθμό κάπως να αποδομήσω το άγχος ως φαινόμενο, δηλαδή να δώσω τη δυνατότητα κάποιος να το κατανοήσει ως κάτι ανθρώπινο και όχι απαραίτητα ως κάτι παθολογικό.
Δ.Δ.: Μα όλα είναι ανθρώπινα.
Γ.Κ.ΙΩ.: Πολύ ωραία το λες. Και ακριβώς για τον λόγο ότι το άγχος είναι ένα συναίσθημα που μας συνοδεύει, που καλούμαστε να εξοικειωθούμε με αυτό και ίσως να το ακούσουμε κιόλας, να το προσέξουμε, να αποτελέσει βάση σύνδεσής μας με τον εαυτό μας, με τον οργανισμό μας και όχι ένα αντικείμενο αποσύνδεσής μας.
Δ.Δ.: Δηλαδή;
Γ.Κ.ΙΩ.: Δηλαδή μας πληροφορούν τα συμπτώματα του άγχους, ακόμα και τα σωματικά συμπτώματα, ότι κάτι δεν πάει καλά στη ζωή μας. Και επειδή όντως τα τελευταία χρόνια εμείς οι άνθρωποι ζούμε μια δύσκολη ζωή - έχουμε λίγους κινδύνους, τουλάχιστον στον Δυτικό κόσμο, σε σχέση με τη ζωή μας, την επιβίωσή μας, όμως έχουμε πολλά ζητήματα κοινωνικά, ψυχοκοινωνικά. Εχουμε δύσκολους όρους ζωής, έχουμε μεγάλη αγωνία για να πάρουμε αποδοχή, ακόμα και με τα περίφημα likes μέσα από το Διαδίκτυο. Αυτό ενεργοποιεί έντονα συναισθήματα άγχους. Ζούμε σε μια περίοδο που οι άνθρωποι αισθάνονται ότι δικαιούνται να ζήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Και οι προσδοκίες που έχουμε -και βέβαια η ματαίωση αυτών των προσδοκιών- προκαλούν πολύ υψηλά επίπεδα άγχους.
Δ.Δ.: Αυτά μήπως ενεργοποιήθηκαν περισσότερο στη διάρκεια του COVID;
Γ.Κ.ΙΩ.: Ναι, φαίνεται ότι η περίοδος του COVID, και κυρίως ο εγκλεισμός, έβαλε τους ανθρώπους σε μια εσωτερική διαδικασία. Ανθρωποι βρέθηκαν βίαια σε συνθήκες απομόνωσης. Πολλοί εξ αυτών κατάλαβαν με πολύ έντονο -θα τολμήσω να πω και απότομο- τρόπο πράγματα για τη ζωή τους, και αυτό προκάλεσε υψηλά επίπεδα άγχους. Και φαίνεται ότι πολλοί από τους ανθρώπους εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να ταλαιπωρούνται από αυτό. Σαν κάτι δηλαδή να ξεκίνησε εκεί.
Σκηνή 7η
Αλλαγή στο προφίλ
Δ.Δ.: Ο Τραμπ, της απόλυτης εξουσίας, ένας Αμερικανός πλανητάρχης. Πώς θα μπορούσες να φτιάξεις το ψυχολογικό του πορτρέτο;
Γ.Κ.ΙΩ.: Η αλήθεια είναι ότι μάλλον θα υποπέσω σε λαϊκισμούς αν προσπαθήσω να το κάνω. Εχουν ειπωθεί άλλωστε τόσα πολλά που απλώς θα προσθέσω άλλη μία άποψη για έναν άνθρωπο που δεν έχω γνωρίσει.
Δ.Δ.: Η εξουσία δεν είναι εφαλτήριο για το άγχος;
Γ.Κ.ΙΩ.: Αν κάποιος τον δει στην τηλεόραση, φαίνεται ότι είναι ένας άνθρωπος που διακατέχεται κατά καιρούς από έντονο άγχος, το οποίο προσπαθεί να το καλύπτει άλλοτε με επιτυχία, άλλοτε όχι. Αλλά αυτό είναι μια ερμηνεία δική μου βλέποντας έναν άνθρωπο από την τηλεόραση, και δεν θα μπορούσε να είναι σε καμία περίπτωση διάγνωση.
Δ.Δ.: Ασε τον Τραμπ, πες μου για ψυχολογία και εξουσία. Οχι πολιτική μόνο. Και οικονομική, και κοινωνική.
Γ.Κ.ΙΩ.: Κάτι που μερικές φορές σκέφτομαι είναι το εξής: τα παλιά χρόνια πολλούς από τους ανθρώπους που νόσησαν σοβαρά, είχαν σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, τους συναντούσε κανείς ως ήρωες πολέμου. Σήμερα μάλλον τους συναντά κάποιος ως υψηλόβαθμα στελέχη εταιρειών ή ως πρόσωπα της κεντρικής πολιτικής σκηνής. Και μιλάω για όλο τον κόσμο, όχι μόνο για την Ελλάδα.
Δ.Δ.: Τι εννοείς δηλαδή;
Γ.Κ.ΙΩ.: Αναφέραμε τον Τραμπ. Μπορούμε να μιλήσουμε για τον Πούτιν, τον Κιμ Γιονγκ Ουν ή τον Ερντογάν. Φαίνεται ότι οι άνθρωποι αυτοί κάποιου είδους δυσκολίες τέτοιου τύπου ίσως να αντιμετωπίζουν.
Δ.Δ.: Οι άνθρωποι της εξουσίας, κάθε εξουσίας, πάσχουν από τέτοια προβλήματα, από ψυχικές ασθένειες;
Γ.Κ.ΙΩ.: Είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συναντήσουμε πολλές τέτοιες στα υψηλότερα επίπεδα της εξουσίας, όποια κι αν είναι αυτή.
Σκηνή 8η
Η σωματοποίηση του άγχους
Δ.Δ.: Το άγχος της δημοσιότητας δεν είναι κάτι σοβαρό; Δεν υπάρχει στους καλλιτέχνες;
Γ.Κ.ΙΩ.: Οπωσδήποτε αν ένας καλλιτέχνης μπει στη διαδικασία να σκεφτεί ότι παράγει κάτι που κρίνεται από το κοινό του, προφανώς θα του δημιουργηθούν και κάποια επίπεδα άγχους.
Δ.Δ.: Το άγχος τι άλλο μπορεί να σου δημιουργήσει;
Γ.Κ.ΙΩ.: Το άγχος ενεργοποιεί, μεταξύ άλλων, και κάποια σωματικά συμπτώματα, τα οποία μπορεί να είναι πόνος στην κοιλιακή χώρα ή άλλες ενοχλήσεις.
Δ.Δ.: Δηλαδή το άγχος σωματοποιείται.
Γ.Κ.ΙΩ.: Βεβαίως.
Δ.Δ.: Μπορώ να ελέγξω το άγχος μου;
Γ.Κ.ΙΩ.: Οσο πιο πολύ προσπαθώ να ελέγξω μια κατάσταση τόσο περισσότερο θα αγχωθώ με αυτήν. Ετσι, λοιπόν, συχνά οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν προβλήματα άγχους είναι αυτό που λέμε «ελεγκτικοί άνθρωποι». Ανθρωποι που έχουν ανάγκη να ελέγξουν πλήρως μια κατάσταση η οποία δεν είναι πιθανό να ελεγχθεί. Αποτέλεσμα αυτού συχνά είναι η υποχονδρίαση ή το άγχος υγείας. Κάποιος βρίσκεται μπροστά σε μια διάγνωση ή έχει κάποια συμπτώματα, μπαίνει στο Διαδίκτυο, ψάχνει να βρει πληροφορίες για όλο αυτό και προσπαθεί να ελέγξει πλήρως τι είναι αυτό που βιολογικά του συμβαίνει. Αυτή η προσπάθεια για έλεγχο παράγει άγχος -και ενίοτε υπέρμετρο άγχος-, το οποίο θα δημιουργήσει επόμενα σωματικά συμπτώματα και θα μπει σε αυτό που λέμε «φαύλος κύκλος άγχους».
Δ.Δ.: Και αυτό πού καταλήγει;
Γ.Κ.ΙΩ.: Καταλήγει στα υψηλά επίπεδα άγχους, στην έντονη σωματοποίηση και στο να στρεβλωθεί ουσιαστικά ο άνθρωπος αυτός, να αποκτήσει στρεβλή εικόνα γι’ αυτό που του συμβαίνει.
Δ.Δ.: Μήπως η καταπολέμηση του άγχους είναι η συμφιλίωση με την ηλικία μου, με την κατάστασή μου, με τη δουλειά μου, με τη σχέση μου;
Γ.Κ.ΙΩ.: Οπωσδήποτε. Η κατανόηση και κατ’ επέκταση η συμφιλίωση, η αποδοχή προς τον εαυτό μου και τις συνθήκες ζωής μου, χωρίς να σημαίνει ότι κάποιος θα καθηλωθεί.
Επίλογος:
«Η φράση “μην αγχώνεσαι” αγχώνει»
Δ.Δ.: Αρα, το συμπέρασμα είναι: Συμφιλιωθείτε με τον εαυτό σας.
Γ.Κ.ΙΩ.: Συμφωνώ. Επίσης, καθοριστικό σε όλο αυτό είναι να κατανοήσουμε οι ίδιοι τον εαυτό μας και αν ερχόμαστε -που σίγουρα ερχόμαστε- σε επαφή με ανθρώπους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες άγχους, να αποδεχτούμε το άγχος τους και να δείξουμε ενσυναίσθηση και κατανόηση σε όλα αυτά που το προκαλούν. Δηλαδή η φράση «μην αγχώνεσαι» μάλλον είναι περισσότερο αγχωτική.
Το άρθρο είναι αναπαραγωγή της συνέντευξης στην εφημερίδα Πρώτο Θέμα Link :
